Tứ Phủ Là Gì? Tín Ngưỡng Thờ Tứ Phủ Trong Văn Hoá Việt Nam

Tứ phủ được thờ ở hầu hết ở các đền, chùa chiền miền Bắc. Với quan niệm cho rằng việc thờ phụng sẽ được các vị thần che chở và mang đến những điều tốt lành. Vậy Tứ Phủ là gì? Thờ những vị thần nào? Để tìm hiểu chi tiết về quan niệm này, mời bạn theo dõi bài viết dưới đây nhé.

Tứ phủ là gì?

Thờ Tứ Phủ thánh mẫu, một tín ngưỡng văn hoá dân gian phi vật thể của Việt Nam đã hình thành và phát triển qua hơn 1000 năm. Trong đó, Tứ Phủ được cho là nơi cư trú của Quan Âm và các Thần Linh của 4 phủ bao gồm: Thiên Phủ, Địa Phủ, Thuỷ Phủ và Nhạc Phủ.

Tứ phủ là quan niệm thờ cúng trong tín ngưỡng Việt Nam

Những vị thần của Tứ Phủ thường được thờ tại các chùa, đền ở miền Bắc và đôi khi còn được kết hợp thờ cúng với các vị thần từ các văn hoá khác. Chẳng hạn như Nữ thần Thiên Y A Na của người Chăm đã được thêm vào hệ thống này và được thờ là Mẫu Thiên. Ở miền Bắc, Mẫu Thiên tức lài Liễu Hạnh Công chúa. Bà được xem là Mẫu Địa Phủ và vị Mẫu thứ tư trong hệ thống.

Quan niệm Tứ Phủ đi liền với Tam Phủ, bao gồm ba vị mẫu đệ nhất, đệ nhị và Mẫu đệ tam. Theo một số tài liệu cho rằng Tứ Phủ được xây dựng từ Tam Phủ cộng thêm Mẫu Thiên. Tuy nhiên, do tính kế thừa qua truyền khẩu nhiều hơn là qua tài liệu cụ thể và ít nghiên cứu, tín ngưỡng này có sự đa dạng và giải thích khác nhau tùy theo vùng miền.

Trong tín ngưỡng dân gian, Tứ phủ gồm thờ những ai? 

Khi nhắc đến tín ngưỡng thờ Mẫu hoặc Mẫu Tam - Tứ Phủ, thường chúng ta nghĩ đến Tam Tòa Thánh Mẫu, với hình ảnh của những người "Mẹ" đặc trưng. Họ được coi là người xây dựng, bảo vệ cuộc sống gia đình, đất nước và xã hội. Tuy nhiên, trong đạo Mẫu nói chung, không chỉ có thờ cúng các vị thần nữ mà còn cả các vị thần nam và các vị thánh của Việt Nam.

Nhắc đến Tứ Phủ là hình ảnh của những người "Mẹ" 

Hệ thống thần linh của Tứ Phủ thể hiện vị trí của các thần thánh Việt Nam trong thần điện của tín ngưỡng thờ Tứ Phủ. Với bản chất là tín ngưỡng dân gian và linh hoạt, qua thời gian, số lượng các vị Thánh có thể có sự biến đổi. Tuy nhiên, một số vị trí của các vị thần thường không thay đổi quá nhiều trong hệ thống này như:

• Chư Phật
• Vua Cha
• Thánh Mẫu
• Quan Lớn
• Chầu Bà
• Ông Hoàng
• Thánh Cô
• Thánh Cậu

Dưới mỗi bức màn đều có sự hiện diện của Ngũ Hổ và thượng xà với hai Ông Lốt. Bên cạnh đó, còn có quan văn, võ tướng, tả hữu hầu cận và hàng ngàn thần binh, thần tướng, là bộ hạ trung thành của từng vị Thánh trong Tứ phủ, cùng với các thần linh bản xứ tại nơi các Thánh hiện diện.

Tìm hiểu sâu về các vị thần linh trong Tứ Phủ

Hàng chư Phật

Trong đại diện hàng chư Phật, Phật Bà Quan Âm đứng ở vị trí cao nhất. Tiếp sau đó là Ngọc Hoàng Thượng Đế, đại diện cho hàng Tứ Phủ Vua Cha. Hai vị này có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng không được thỉnh đồng.

Hàng Tam Hòa Thánh Mẫu

Nối tiếp sau Ngọc Hoàng là hàng Tam Hòa Thánh Mẫu cai quản ba miền với áo đỏ, xanh, trắng đại diện cho từng cõi. Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên, hóa thân của Mẫu Liễu Hạnh, đại diện cho cõi trời. Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn đại diện cho cõi rừng. Mẫu Đệ Tam Thoải phủ hiện thân cho cõi nước. Mẫu Đệ Tứ Địa, tượng trưng cho cõi đất. Trong thần điện của tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ có 4 vị Thánh Mẫu: Thánh Mẫu Thần Chủ hay Mẫu Liễu, Thánh Mẫu Cửu Trùng, Mẫu Thoải và Thánh Mẫu Thượng Ngàn.

Hàng Ngũ vị Vương Quan

Hệ thống thần linh Tứ Phủ

Tiếp sau Tam Tòa Thánh Mẫu là hàng Ngũ vị Vương Quan, Thập nhị Chầu bà, rồi đến Thập vị Ông Hoàng, các vị Thánh Cô, Thánh Cậu. Các Vương Quan và Ông Hoàng, những nhân vật lừng lẫy, bảo vệ xã tắc an bình, thể hiện sự hài hòa, đa dạng, và phi cực đoan trong quan điểm tín ngưỡng của người Việt. 

Lý giải sự phân chia cấp bậc của các vị thần trong Tứ Phủ

Đạo Mẫu là một tín ngưỡng kết hợp nhiều yếu tố Phật giáo và Đạo giáo, với việc thờ cúng một số Thần, Phật như Phật Thích Ca, Quán Thế Âm, Ngọc Hoàng Thượng Đế trong thần điện Tứ Phủ. Những vị này thường đứng ở vị trí cao hơn Thánh Mẫu, nhưng tín đồ thường tập trung vào thờ tự và sinh hoạt tín ngưỡng xoay quanh Thánh Mẫu.

Lý giải sự phân chia cấp bậc của các vị thần

Hệ thống Tứ Phủ thần linh tuân thủ một quy tắc phân chia tương đối thống nhất theo ba cõi: Cõi trời (Thiên phủ), cõi rừng núi (Nhạc phủ), cõi nước (Thoải phủ) và cõi đất (Địa phủ). Trong mỗi cõi, các vị Thần, Thánh, quan, chầu, Hoàng Tử, Cô Cậu được phân biệt dựa vào màu sắc, quần áo, trang phục tương ứng.

Ở đây. Thiên phủ được thể hiện với màu đỏ như Mẫu Thương Thiên, Quan Đệ nhất, Chầu Đệ nhất, Ông Hoàng Cả, Cô Chín và Cậu cả. Nhạc phủ thường có màu xanh lá cây và màu chàm làm đại diện. Thoải phủ đi đôi với màu trắng còn Địa phủ thường là màu vàng.

Ý nghĩa khi thờ cúng Tam Tứ Phủ trong đời sống người Việt

Thờ cúng Tam Tứ Phủ không chỉ mang đến vẻ đẹp trong tín ngưỡng thờ cúng văn hoá Việt Nam mà còn mang ý nghĩa sau sắc:

Thể hiện tinh thần biết ơn “Uống nước nhớ nguồn”

Ba vị Thánh Mẫu thường được lấy hình tượng từ những nhân vật có thật hoặc trong truyền thuyết dân gian, với điểm chung là công lao to lớn trong bảo vệ và phát triển thôn làng. Bộ tượng thờ thường thể hiện tinh thần "Uống nước nhớ nguồn" của dân tộc, với sự biểu hiện của lòng biết ơn và tôn trọng nguồn gốc. Nhờ vào công ơn của những vị thần cai quản tự nhiên, môi trường thường được thuận lợi, gió mưa hòa hợp, giúp con người yên tâm chăm sóc và sản xuất, trồng trọt để phục vụ cuộc sống hàng ngày.

Thể hiện niềm kính sợ các vị thần siêu nhiên

Bộ tượng Thánh Mẫu thường thể hiện sự kính sợ và tôn trọng đối với các vị Thần siêu nhiên. Truyền thống của người Việt luôn đặt sự kính sợ và thờ phụng các Thần tự nhiên lên hàng đầu. Đặc biệt, dân gian tin rằng các vị Thần núi, Thần trời, Thần nước sở hữu sức mạnh vô hạn. 

Ý nghĩa khi thờ cúng trong đời sống người Việt

Việc thờ phụng các Thần này không chỉ là để bảo vệ cộng đồng mà còn để mang lại sự che chở, giúp đỡ để con người có cuộc sống an lành, hạnh phúc. Tín ngưỡng này đã hình thành từ lòng kính sợ thần linh ẩn trong tiềm thức và từ những nét văn hóa dân gian truyền thống.

Tín ngưỡng thờ Thánh Mẫu khẳng định người phụ nữ có vai trò quan trọng

Thánh Mẫu được tôn vinh thay vì Nam Thần bởi tín ngưỡng thờ Mẫu đã có mặt trong văn hoá người Việt từ thời xa xưa. Trải qua nhiều thế hệ và đã hình thành nên tín ngưỡng thờ Tam - Tứ Phủ ngày nay. Vai trò quan trọng của phụ nữ trong cuộc sống là người sinh ra, nuôi dưỡng và bảo vệ con người, đã làm nổi bật sự tôn trọng đối với hình ảnh người mẹ.

Từ xưa, người dan coi trời, đất và thiên nhiên như những người mẹ bảo vệ và che chở. Điều này càng được thể hiện rõ ràng qua vị trí và vai trọ của người phụ nữ trong xã hội. Họ là người mẹ vừa sinh ra vừa chăm sóc và nuôi dưỡng nên con người.

Kết luận

Trên đây là một số thông tin về tín ngưỡng Tứ Phủ và hệ thống các Thần linh được tôn vinh trong tín ngưỡng này. HADOSA hy vọng qua bài viết này, bạn đã có thêm kiến thức về hệ thống văn hoá thờ cúng Thần linh, hiểu hơn về bản sắc văn hoá đa dạng của Việt Nam.